Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet içre insanoğluın harbiden nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Adalet kıymeti zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene atmak, toplumsal yaşamın gerçekleşmesini tedariklemek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşıtsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, nasıl güzel kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanoğluın davranış ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte ahbaplık, kişioğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biryoğun görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan gözlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini tedariklemek maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, hak ve kanunların hepsidür. Daha münteşir bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşyalnız düzenidir. Haklar Lafız Anlamı Haklar kelimesi Arabi “hak” kökünden hasılat ve hak kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “hak” kelimesinin çoğkebir “ah’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mazmunında da kullanılır. Fen Anlamı Haklar dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir tanım gestaltlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Sınırlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre asıl olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri husus vadi kısmına Özel Haklar, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun başlıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun eder hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde mümasil nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden çeşitli ahbaplık dallarında çeşitli yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasi gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal yaşamı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Sosyal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından kaynaklanan gereksinimlerinı karşıtlamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni yaşamın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın natürel gestaltsına ve bundan sonra mevrut gereksinimlerine müsait edinmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile tutkundır; konuşu yokluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belli bir organizasyon altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sadık kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere dü çeşitli anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mazmunında ferdî bir özelliği deyimler. Eş her ahit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni hasretmek uğrunda daimî ve bileğsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet kavramı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki eder olarak güfte konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Topluluk karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınaziz kurallar eksiksizü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve yönetmek durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini karınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap bulunan düzeni sahabet etmek, gerekse onu bileğsoruntirmeyi meşrulaştırmak karınin her ahit adalete başvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşıtmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık mazmunında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine müsait olup olmadığı açısından bir eder ve yorum ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve olumsuz karşıtlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşyalnız uyacak, hem bile bu toplumsal yaşamın amerikan barış içre sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çhileışacaktır.